در بستر خاک استان خراسان قبایل مختلفی زندگی میکنند که ازآداب و رسوم مخصوص به خود برخوردارند. و موسیقی پاره ای از این آداب و روسوم محسوب میگردد.
نوای دو تار به همراه آوازهای بخشی ها نشانه ای از زیباترین و مفهوم رویدادهای زندگی مردمان در این منطقه است چون رویدا د غم انگیز٫عاطفی .روایتهای سردار آواز خان٫ جِجو خان ٫ سردار خاوران٫ رشید خان ٫ الله مزار ٫ رعنا یا ترانه های نظامی و معنوی جعفرقلی زنگلی ٫ نمونه است از موسیقی خراسان است
موسیقی تربت جام
اگر نگرشی به فرهنگ و اداب سنن و موسیقی منطقه تربت جام و منطقه هرات در افغانستان داشته باشیم تفاوتی چندانی درفرهنگ وموسیقی آنان دیده نمی شود. مردم تربت جام به دو گویش تکلم دارند (پائین جام) که فارسی دری است و بالا جام مغایر با گویش فارسی دری است. آواهای این ناحیه را به دورسته تقسیم کرده اند. رسته ای که متر آزاد دارند ٫ رسته دیگر دارای متر مشخص هستند .از سازهای اصلی موسیقی تربت جام میتوان ازدو تار و سورنا نام برد. قطعاتی معروف بدون کلام که با ساز دو تار در تربت جام اجرا میشوند عبارتند از جمشیدگی ٫ هزارگی ٫ سرحدی ٫ الله مدد٫و ...........که در اجرای آن از قطعات آوازی مستثنی میباشند. آوازهای ناحیه تربت جام که دارای متر آزاد هستند عبارتند از : آواز جمشیدی. سرحدت٫ کوچه باغی ٫ هزارگی ٫ ( جمشیدی و هزارگی نام دو ایل در این منطقه است). ساختار آواز جمشیدی بر اساس اشعار دوبیتی بوده نحوه اجرا تقارنی بین شعر وموسیقی که به صورت هر بیت در یک پریود است «هر یک از دو مصرع اول دوبیتی در یک جمله و هر یک از دو مصرع دوم در یک جز ملودی » عموما دو تارمجزا کننده و رابط بین ابیات و آواز است. آوازهای منطقه تربت جام کلا یک منشا دارند و با نامهای گوناگونی شناخته شده اند از قبیل جمشیدی ٫ سرحدی ٫ کوچه باغی و هزارگی ٫ و........... اگر چه این آواز ها دارای نامهای گوناگونی هستند ولی منشا آن اصلی است ارتباط هریک را بصور زیر میباشد:
جمشیدی ـــــــــــــــ سرحدی جامی
لیلی ومجنون ـــــــــــ معراج نامه
الله مدد ـــــــــــــــــ آواز ٱهو
آواز هوهو ــــــــــــــ کاکُل به ناز افکنده ای
در آوازهای که دارای متر معین است ٫ پریود ها ی آن کوتاه و تحریر های کمتری در آن دیده میشود. ٫ در این رسته اغلب آوازها تشابه ساختار موسیقی دارند.قالب اشعار ان قبیل آوازها از تسلسل دوبیتی بر خور دار نمی باشد٫ بلکه ترکیبی است از بند ها و ترجیع بند ها که بطور متوالی سروده میشوند . از قبیل آوازهای هو هو ٫ الله مدد٫ آواز آهو٫ کاکل به ناز افکنده ای٫ زبیده ٫ پادایگی ٫ معراج نامه٫ قصه زمین و آسمان ٫ نوائی٫و آهو و......... آوازهای متداول و رایج این منطقه که از معروفیت خاصی بر خوردارند میتوان از نوائی٫ آهو نام برد. آواز نوائی دارای متر آزاد می باشد.اما در آواز آهو در مقدمه مختصر تغیراتی داده میشود. آوازهای که اشعار دوبیتی دارند ساز دو تار همراهی نمی کند و سکوت بر قرار است ولی پس از اجرای هر بیت ساز دو تار محتوای هر پریود را پاسخ میدهد. دلیل اینکه دو تار سکوت اختیار کرده وجود تحریر هائی در ساختار آوازی که دو تار قادر نیست آن را اجرا کند. در موسیقی تربت جام فقط از نام مقام استفاده میکنند و دارای شاخه های متعددی است . مانند مقام «پلتان » که نُه شاخه ومقام الله مدد دارای دوازده شاخه است. در مقامهای معمولا” سه تاهفده پرده وجود دارند. اشعار مرسوم در این منطقه اغلب از مولانا جلاالدین فقهی ٫ ملا داد علی ٫ خلیفه شیخ مرتضی و خلیفه ملا سلطان میباشد. در بعضی مواقع هم از اشعار بزرگانی چون سعدی ٫ حافظ ٫ نظامی ٫ اوحدی مراغه ای ٫ شاه نعت الله ولی ٫ سنائی ٫ مولانا عبدالرحمان جامی٫ بیدل ٫ شیخ احمد جامی٫امیر خسرو دهلوی و...... نیز استفاده میشود . همانطوریکه قبلا اشاره شد دو تار رایج ترین ساز این منطقه بوده ٫ یکی از سیمها نغمه را ودیگرسیم «واخوان »را اجرا میکند. . تعداد پرده های دو تار در زمانهای مختلف تغیر یافته در گذشته چهارده پرده بود که بعد به هشت و نُه پرده کاهش یافت ولی بعضی از ناموران این ساز چون کربلائی محمد خُرد ٫ ذوالفقار عسکری از دو تار چهارده پرده استفاده میکردند زیرا آنان معتقد بودنند که اجرای مقامهای چون جمشیدی و کوهستانی و سبز پری با دوتار کمتر از چهارده پرده دشوار است. زیرا این نوع موسیقی دارای وسط پرده و میان پرده میباشند.دو تار تربت جام دارای شیش کوک است: کوک سرحدی ـ کوک اشتر خجو (آهو) ـ کوک پرده چار(چهار) ـ کوک جفت (همصدا) که در اوج خلقه ذکر از آن استفاده میشود.ـ کوک دانه انار(اکتاو) و کوک طرب.
موسیقی کاشمر
منطقه کاشمر بعلت مجاورت به ناحیه تربت جام. از نقطه نظر موسیقی دارای ساختار مشترکی با موسیقی تربت جام دارد.ولی در برخی از آوا ها ا از ویژگی مخصوص به خود بر خوردار است.برای مثال آواز کاشمری تشکیل شده است از «فریادی» یا به عبارت دیگر (چار بیتی ها) «چهار بیتی » که یکی از آواز های بنیادی این ناحیه است که معمولا” بدون همراهی ساز خوانده میشود . گاهگداری این آواز به همراه نی نیز اجرا میگردد .این آواز در گذشته توسط ساربانان و یا چوپانام در دشت و صحرا خوانده میشد. از نمونه های فریادی میتوان «فراغی» و «حسینا» یاد کرد. این نوع موسیقی از نظر قالب شعری چار بیتی که همان دو بیتی است ولی با این تفاوت چهار مصرع دارد. خصوصا در لالائی مادران کاملا” مشهود است. که اشعار ٱن چهار مصرعی است. از دیگر انواع آواز معروف کاشمری میتوان از پادایرگی٫ آوازهائی در ارتباط به عروسی چون «حنا بندان» ٫ «به حمام بردن داماد» «اسب چوبی» و «مبارک » نام برد. در کاشمر آواز هائی که دارای قالب شعری چار بیتی هستند همانند «سرحدی» ٫ «مصیب» و.....که در این منطقه حائز اهمیت میباشند. از دیگر بخشهای ترانه و آواز در کاشمر که غالبا” در جنوب و شرق خراسان رایج است «اشتر خجه» ٫« سبزپری» ٫ «جمشیدی» و «گل نار » میتوان نام برد. از آهنگهای ضربی و ریتمک رایج در کاشمر « بی بی جان قرائی» ٫ «شهربانو» ٫ «کوهی» ٫ «آی نگار» و« گل نار» اسم برد. که دارای قالب اشعاری چار بیتی است . سازهای متداول در کاشمر دو تار ٫ دو سازه ٫ سورنا٫ نی٫ دهل ودایره میباشند.
کانون مسجدجامع ممرآباد باهدف پاسداشت و احیاء موسیقی زیبای محلی در سال 93 اقدام به تشکیل گروه موسیقی سنتی نموده و در نظر دارد با همکاری و همراهی آقایان : ابوالفضل تیموری - علیرضاآتشکار-ابراهیم آتشکار-محمدحسین بیگی و اکبربیگی ، شور و نشاط نهفته در این موسیقی را به منازل مردم روستا وارد نماید.
